ترجمه قرآن، اگر چه راهی برای آشنایی با مفاهیم قرآن است، اما هیچ ترجمهای ظرفیت و توان آن را ندارد تا به خوبی مفهوم آیات قرآنی را به خواننده منتقل سازد. زیرا هماهنگی کاملی که بین فضای موسیقایی و معانی آیات قرآنی وجود دارد، آنقدر وسیع و گسترده است. که ترجمه آن را با دشواری روبرو میسازد. نویسنده این مقاله، با نگرش بر این نکته، شرحی نگاشته که میتواند پیش زمینهای برای تحقیقات گستردهتر در این زمینه باشد.
هیچ ترجمه‌ای، حتی با بیانی در سطح عالی نیز نمیتواند منعکس کننده کامل تمام زیباییهای قرآن از جهت لفظ و معنی باشد. ترجمهها در حکم بازتابیدن نور از آینهاند، و هیچ آینهای با صیقلیترین سطح نیز، باز تابنده کامل تمام شعاعهای نوری نیست که به آن میتابد. این نکته بدیهیترین موضوعی است که هر کس کوچکترین اطلاعاتی از فیزیک اپتیک داشته باشد، بدان وقوف دارد.
بگذارید موضوع را از زاویه دیگر بررسی کنیم، فرض کنید نویسنده این سطور بخواهد، با تعریف و توصیف، میوه بسیار لذیذ و مطبوعی را به شما معرفی کند، یا باید ساعاتی از طعم و مزه و رنگ و احساسی که در هنگام خوردن به وجود میآید و یا بعد از خوردن حادث میشود و یا (اگر قرار باشد علمیتر بیان شود.) سرعت جذب و میزان قند و مقدار چربی و اندازه انرژی که در بدن تولید میکند و مقدار املاح و درصد ویتامینهای بکار رفته در آن و دهها واحد دیگر برای شما بگوید و یا با یک جمله بسیار کوتاه بگوید: ‹‹طعمی مانند طعم فلان میوه دارد.›› با این وجود، تمامی این تعاریف و امثال نمیتوانند احساسی را که از خوردن خود آن میوه حاصل میشود، ایجاد کند. تازه خود آن میوه نیز نمیتواند احساسی را که توانائی آفرینش آن را دارد، در مذاق شما بیافریند. مگر آنکه از ذائقه کاملاً سالمی برخوردار باشید. و در وضعیت خوبی بسر برد که این وضعیت نیز خود تابع عواملی از قبیل زمان و مکان و میزان تمایل به خوردن و احساسهایی همچون شادی و گرسنگی و عطش و...است.
ترجمه هر یک از آیات قرآن نیز حتی در بهترین سطوح ترجمه، چیزی جز توصیف و تمثیل یک میوه به جای خوردن آن نیست آشنایی با زبان عربی شاید همانند پرورش دادن ذائقه با میوه‌هایی باشد که تاکنون با آنها آشنا نبوده اید. بگذارید از همان ‹‹بسم الله›› شروع کنیم.
در زبان فارسی ‹‹بسم الله الرحمن الرحیم›› را با جمله ‹‹به نام خداوند بخشنده مهربان›› ترجمه میکنیم، و حال آنکه به نظر نگارنده این جمله چه از نظر لفظ و چه از نظر معنا باز تابنده کامل صورت عربی آن نیست. به زیباییهای حروف بکار رفته در اصل عبارت توجه کنید.
- در هنگام قرائت، صامت ‹‹ب›› وقتی کشیده میشود. به مصوت کوتاه ‹‹ی›› نزدیک میشود.، اما کشیدگی صامت ‹‹س›› به کمک آن میآید تا با مصوت کشیده ‹‹ی›› یک قرینه کامل ایجاد کند. حرف ‹‹س›› دومین حرف عبارت و حرف ‹‹ی›› حرف ماقبل آخر آن است. این دو حرف از نظر مکان قرار گرفتن کاملاً قرینه یکدیگرند. در صورتی که در عبارت ‹‹به نام خداوند بخشنده مهربان›› هیچ قرینهای به کار نرفته است. همچنین تمامی حروف بکار رفته در عبارت اصلی، چنان اند که گویی لبها را میبوسند و بسیار آرام از آنها دور میشوند. همچون جدا شدن آرام دو تکه ابر در آسمانی آبی و روشن. در صورتی که وجود دو حرف ‹‹خ›› در پی همدیگر، در ترجمه عبارت، حنجره را خراش میدهد که با معنا و مفهوم آن هماهنگی ندارد.
- در عبارت اصلی همه کلمات به هم مربوط اند. چنان که آخرین حرف یک واژه به پایان نرسیده، حرف اول واژه بعد از آن شروع میشود. همانند طیف رنگین کمان که هنوز طیفی پایان نیافته، طیف دیگر آغاز میگردد. ادغام این طیفها به گونهای است که نمیتوان هیچ مرز مشخصی بین آنها تعیین کرد.
اگر به غیر علمی سخن گفتن متهم نشوم، باید بگویم هفت حرف به کار رفته در ‹‹بسم الله›› هفت طیف رنگین کمان را در ذهن تداعی میکند، ایضا هفت آیه به کار رفته در سوره حمد (سبع المثانی). مقایسه گستردگی هر کدام از طیفها در رنگین کمان، با میزان کشیدگی هر کدام از حروف ‹‹بسم الله›› و یا هر کدام از آیات سوره حمد را میگذارم به عهده متخصصان فن، حتی اگر نتیجهای حاصل نشود نیز راهی است برای شروع یک تحقیق، هر دریچهای که برای گشودن آن همت شود، حتی اگر گشوده نشود نیز وسوسهای است برای یافتن دریچه دیگر.
در برگردان فارسی ‹‹بسم الله الرحمن الرحیم›› همه کلمات وقتی به انتها میرسند، قطع میشوند. به طوری که نمیتوان هیچ یک از کلمات را با کشیدن حرف آخر آنها به کلمه دیگر مربوط کرد.
حال بگذارید سوره ‹‹فاتحه الکتاب›› را از این دیدگاه مورد بررسی اجمالی قرار دهیم. به آیات آن توجه کنید:
بسم الله الرحمن الرحیم - الحمدلله - رب العالمین - الرحمن الرحیم - مالک یوم الدین - ایاک نعبد و ایاک نستعین - اهدنا الصراط المستقیم - صراط الذین انعمت علیهم - غیر المغضوب علیهم و لاالضالین.
در هنگام تلاوت آیات، مصوت، بلند ‹‹1›› گویی ذهن آدمی را آرام آرام به سمت بالا اوج میدهد. از ابتدای آیه با آنکه مخاطب اصلی خداست، اما چنان که با معشوقی نادیده سخن بگویی تنها اشتیاق برای شنیدن از سوی اوست، درست از وسط سوره التفاتی بسیار زیبا پدید میآید از اینجا به بعد گویی معشوق درست روبروی انسان قرار دارد. چنان که به اشتیاق سخن گفتن با او، تمنای نشان دادن خویش نیز ظاهر میشود.
چنین التفاتی یک قرینه کامل در دو سوی آیات پدید میآورد. حروف به کار رفته در کل آیات نیز، فضایی بسیار آرام و روحانی همراه با حرکتی آرام به سوی بالا را تداعی میکنند. در اواخر سوره حرف (ض) در ‹‹غیر المغضوب علیهم›› اندکی لرزش در زبان و لبها ایجاد میکند که تکرار آن در ‹‹ولاالضالین›› به کشیدگی آن تداوم میبخشد. این کشیدگی حالتی رعبآمیز در ذهن ایجاد میکند که با مفهوم پایان آیه کاملاً هماهنگی دارد.
حال یکبار دیگر کل آیات را مرور کنید، توالی ‹‹ین›› و ‹‹یم›› که به تناوب در پایان هر یک از آیات تکرار میشود. نظمی زیبا و لطیف را به وجود میآورد. این نظم در آخرین آیه که طولانیترین آن نیز هست، گویی به هم میریزد. در صورتی که در واقع چنین نیست. با این وجود طولانی بودن آیه چنین فضایی را در ذهن القا میکند تا بر تأثیر معنای آن بیفزاید.
به تقریب معادل هیچ کلمه عربی در زبان فارسی وجود ندارد که هم بار معنایی آن را منعکس سازد و هم در عین حال، فضای موسیقایی آن را در ذهن ایجاد کند. هیچ کدام از مترجمان نیز ادعای به کار بردن چنین واژههایی در هنگام ترجمه را ندارند. با وجود این، بین واژه‌های فارسی برای ترجمه میتوان مناسبترین آنها را انتخاب کرد. بی شک با برگردان قرآن با چنین نگرشی، میتوان آثار بدیع و ارزشمندی خلق کرد، آثاری برگرفته از معجزه هماهنگی کامل بین فضای موسیقایی و معنا.
بیان همه زیباییهای به کار رفته در حتی آیهای از قرآن، در توان نگارنده این سطور نیست. با وجود این در دفاع از پرداختن به آن از کلام ملای روم بهره میگیرد که:
آب دریا را اگر نتوان کشید ***هم به قدر تشنگی باید چشید
? ارسال کننده: مدیر سایت
? منبع: ماه نامه - گلستان قرآن - شماره 153
.